صنعت پرورش طیور همواره با چالشهای متعددی از جمله استرس حرارتی، بیماریهای تنفسی، کاهش مصرف خوراک و افت عملکرد تولیدی مواجه است. استرس، بهویژه در شرایط آبوهوایی گرم، تراکم بالا و دورههای واکسیناسیون، میتواند منجر به کاهش رشد، افت ضریب تبدیل غذایی (FCR) و افزایش تلفات شود.
در این میان، استفاده هدفمند از برخی ترکیبات دارویی و مکملی مانند آسپیرین (Acetylsalicylic Acid) و ویتامین C (Ascorbic Acid) بهعنوان ابزارهای مدیریتی، مورد توجه متخصصان تغذیه و بهداشت طیور قرار گرفته است. این مقاله به بررسی نقش علمی و کاربردی این دو ترکیب در بهبود شرایط فیزیولوژیک و عملکرد طیور میپردازد.
استرس در طیور و پیامدهای فیزیولوژیک آن
استرس در طیور میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد:
- استرس حرارتی (Heat Stress)
- استرس ناشی از جابجایی و تراکم
- استرس واکسیناسیون
- عفونتها و التهابهای سیستمیک
پیامدهای اصلی استرس شامل:
- افزایش ترشح هورمونهای استرسی مانند کورتیزول
- کاهش اشتها و مصرف خوراک
- اختلال در تنظیم دمای بدن
- تضعیف سیستم ایمنی
- افزایش التهاب و تولید رادیکالهای آزاد
مدیریت این شرایط نیازمند رویکردی ترکیبی شامل مدیریت فارم، اصلاح جیره و استفاده از مکملهای هدفمند است.
آسپیرین در طیور: مکانیسم اثر و کاربردها
مکانیسم اثر آسپیرین
آسپیرین از دسته داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) است که با مهار آنزیم سیکلواکسیژناز (COX) باعث کاهش تولید پروستاگلاندینها میشود. این اثر منجر به:
- کاهش التهاب
- کاهش درد
- کاهش تب
- کمک به تنظیم دمای بدن
کاربردهای آسپیرین در پرورش طیور
استفاده کنترلشده از آسپیرین در طیور، بهویژه در شرایط خاص، میتواند مزایای زیر را به همراه داشته باشد:
- کاهش اثرات منفی استرس حرارتی
- کمک به کاهش تب ناشی از عفونتها
- بهبود مصرف خوراک در دورههای بحرانی
- کاهش واکنشهای التهابی پس از واکسیناسیون
مطالعات نشان دادهاند که مصرف آسپیرین در دوزهای مناسب میتواند تحمل پرندگان به تنش گرمایی را افزایش داده و تلفات را کاهش دهد، هرچند استفاده بلندمدت یا با دوز بالا توصیه نمیشود.
ویتامین C و نقش آن در فیزیولوژی طیور
اهمیت ویتامین C
ویتامین C یک آنتیاکسیدان قوی است که نقش مهمی در:
- خنثیسازی رادیکالهای آزاد
- کاهش استرس اکسیداتیو
- تقویت پاسخ ایمنی
- افزایش پایداری سلولی
اگرچه طیور قادر به سنتز ویتامین C در بدن هستند، اما در شرایط استرسزا میزان سنتز داخلی پاسخگوی نیاز پرنده نیست.
مزایای استفاده از ویتامین C در طیور
- بهبود تحمل استرس حرارتی
- افزایش مصرف آب و خوراک
- بهبود پاسخ ایمنی پس از واکسیناسیون
- کاهش افت رشد و تولید
- کمک به حفظ تعادل الکترولیتی
ویتامین C بهویژه در فارمهایی که با دمای بالا و رطوبت زیاد مواجه هستند، نقش کلیدی در کاهش اثرات منفی استرس دارد.
اثر همافزایی آسپیرین و ویتامین C
ترکیب آسپیرین و ویتامین C میتواند اثرات مکمل و همافزایی ایجاد کند:
- آسپیرین با کاهش التهاب و تب، فشار فیزیولوژیک را کم میکند
- ویتامین C با کاهش استرس اکسیداتیو و تقویت ایمنی، بازسازی بافتها را تسهیل میکند
این همافزایی بهویژه در شرایط زیر اهمیت دارد:
- استرس گرمایی شدید
- دورههای بیماری تنفسی
- زمان واکسیناسیون
- افت مصرف خوراک
ملاحظات مصرف و نکات مدیریتی
در استفاده از آسپیرین و ویتامین C باید به نکات زیر توجه شود:
- استفاده کوتاهمدت و هدفمند
- رعایت دوز مناسب بر اساس توصیه متخصص
- اجتناب از مصرف مداوم آسپیرین
- استفاده از ویتامین C با پایداری مناسب در آب آشامیدنی
- توجه به کیفیت آب و pH آن
استفاده نادرست یا خودسرانه از آسپیرین میتواند باعث تحریک مخاط گوارشی و کاهش عملکرد شود، بنابراین مدیریت مصرف اهمیت بالایی دارد.
کاربرد عملی در فارمهای پرورش طیور
در شرایط عملی فارم، استفاده از آسپیرین و ویتامین C معمولاً در بازههای زمانی کوتاه انجام میشود:
- 3 تا 5 روز در اوج تنش گرمایی
- همزمان با واکسیناسیونهای مهم
- در دوره بروز علائم تنفسی یا تب
این رویکرد میتواند:
- تلفات را کاهش دهد
- یکنواختی گله را بهبود بخشد
- ضریب تبدیل غذایی را تثبیت کند
- بازگشت سریعتر گله به شرایط نرمال را تسهیل نماید
آسپیرین و ویتامین C، در صورت استفاده علمی و مدیریتشده، میتوانند بهعنوان ابزارهای مؤثر در کاهش استرس، بهبود پاسخ ایمنی و حفظ عملکرد تولیدی طیور مورد استفاده قرار گیرند.
این ترکیبات جایگزین مدیریت صحیح فارم یا برنامههای تغذیهای اصولی نیستند، اما میتوانند در شرایط بحرانی نقش حمایتی ارزشمندی ایفا کنند. تصمیمگیری در خصوص مصرف آنها باید همواره بر اساس شرایط گله، نظر متخصص و اهداف تولید انجام شود.
منابع
NRC, Nutrient Requirements of Poultry
