تأمین کافی مواد مغذی برای حفظ سلامت طولانی مدت گلههای طیور ضروری است. کمبودهای تغذیهای در گلههای طیور خانگی با مقیاس کوچکتر نسبت به طیور صنعتی، به دنبال کمبود دانش و باورهای تغذیهای در بین صاحبان طیور خانگی و همچنین اطلاعات محدود در مورد نیازهای غذایی نژادهای طیور غیرتجاری بیشتر رخ میدهد. مشکلات تغذیهای رایج در مرغداریهای خانگی ناشی از:
- کیفیت یا مقدار ناکافی آب
- نگهداری طولانی مدت خوراک و افت اثربخشی ویتامین
- رقیق شدن مواد مغذی جیره با یک ماده (مواد) “ارزانتر” و با تراکم مواد مغذی کمتر
- تغذیه با جیرهای نامناسب برای مرحله متفاوت زندگی پرنده
“خاکستر” خوراک، بخش معدنی غیرآلی آن است. مواد معدنی توسط مرغ برای تشکیل استخوان (کلسیم، فسفر و منیزیم)، برای تعادل الکترولیتی در سلولها (سدیم، پتاسیم و کلر) و به مقدار کم برای واکنشهای شیمیایی (روی، منگنز، آهن، مس، سلنیوم و ید) استفاده میشوند. غلات عموماً از نظر مواد معدنی ضروری فقیر هستند، بنابراین استفاده از مکملهای غذایی برای عملکرد بهینه و سلامت مطلوب ضروری است. کلسیم، فسفر و نمک به مقدار زیاد مورد نیاز هستند. قرار گرفتن طیور در شرایط تنش گرمایی موجب القای استرس اکسیداتیو و اختلال در سیستم ایمنی میگردد و ممکن است سبب افزایش دمای بدن، کاهش مصرف خوراک، تغییر در تعادل الکترولیتی و pH خون، اختلال در سیستمهای هورمونی و تولیدمثلی، تغییر در هضم و متابولیسم مواد مغذی مختلف، تخریب ساختار روده و تغییر فلور میکروبی طبیعی آن گردد. در شرایط تنش گرمایی با توجه به تغییر متابولیسم مواد مغذی، کاهش مصرف خوراک، کاهش جذب و افزایش میزان دفع مواد معدنی که کوفاکتورهای آنزیمهای آنتی اکسیدانی هستند، برای حفظ عملکرد تولیدی و جلوگیری از تضعیف سیستم ایمنی، بدن به مقادیر بیشتری از مواد مغذی مختلف نیاز دارد.
تغذیه معدنی نقش مهمی در رشد و مینرالیزیشن استخوان در اردکهای گوشتی و همچنین عملکرد تولید مثلی در اردکهای تخمگذار و مادر ایفا میکند. مواد معدنی در رشد سلولی، استحکام و توسعه بافتها، بهبود عملکرد پارامترهای تولید، پاسخ ایمنی، تولیدمثل و محافظت در برابر رادیکلهای آزاد نقش مهمی را بر عهده دارند. برای پرورشدهندگان اردک، تغذیه مواد معدنی نه تنها برای عملکرد حداکثری تولید تخم مرغ، بلکه برای حفظ رشد و نمو طبیعی جنین و عملکرد جوجه ها نیز حائز اهمیت است. منابع معدنی ارگانیک و آنزیمهای فیتاز برای کاهش اثر آنتاگونیستی بین عوامل معدنی و ضد تغذیهای باید اتخاذ شوند.
آهن
آهن به عنوان جزئی از پروتئین هم در هموگلوبین، پروتئین گلبول قرمز و میوگلوبین، پروتئین سلول ماهیچه، عملکرد بسیار خاصی در حیوانات دارد. آهن (Fe) برای تولید هموگلوبین و فعال کردن چندین آنزیم مانند سوکسینات دهیدروژناز، کاتالاز و سیتوکروم C اکسیداز مورد نیاز است. کمبود آهن در رژیم غذایی میتواند باعث اختلال در افزایش وزن بدن، مصرف خوراک، ضریب تبدیل غذایی و افزایش مرگ و میر در جوجههای گوشتی شود و نیز باعث کاهش تولید تخم مرغ، وزن تخم مرغ و میزان باروری در طیور مادر گوشتی و بلدرچین می گردد. مکمل غذایی با آهن میتواند سرعت رشد، وزن تیموس، فعالیت آنزیمهای آنتیاکسیدانی و پاسخهای سلولی را در جوجههای گوشتی افزایش دهد. برخی از عوامل ضد تغذیهای در خوراک، مانند اسید فیتیک، پکتین و تانن، اثرات آنتاگونیستی بر جذب آهن دارند. به عنوان مثال، آهن میتواند به سلولز یا تاننها متصل شود و کمپلکسهای نامحلول تشکیل دهد تا جذب آهن در حیوانات را مهار کند. منابع ارگانیک با فراهمی زیستی بالاتر میتوانند از اثر آنتاگونیستی بین آهن و عوامل ضد تغذیهای جلوگیری کنند و همچنین دفع آهن از مدفوع و آلودگی محیط زیست را کاهش دهند.
منگنز
از نظر بیوشیمیایی، منگنز به عنوان یک جزء جداییناپذیر از آنزیمهای پیرووات کربوکسیلاز، آرژیناز و سوپراکسید دیسموتاز عمل میکند. علاوه بر این، منگنز برای نمو جنینی، رشد طبیعی استخوانها و تولید مثل ضروری است. منگنز (Mn) به دلیل نقش آن در تشکیل طبیعی استخوان و پوسته تخم مرغ، عملکرد آنزیمها و متابولیسم مواد مغذی (کربوهیدرات و لیپید) یک عنصر کمیاب ضروری در تغذیه طیور است. منگنز آنزیمهای متعددی مانند هیدرولازها، ترانسفرازها، کینازها، لیپوپروتئین لیپاز، لیپاز حساس به هورمون و سوپراکسید دیسموتاز میتوکندریایی را فعال میکند. غلظت مناسبی از منگنز در جیره طیور برای پشتیبانی از سیستم غدد درون ریز، سیستم ایمنی، سیستم دفاع آنتیاکسیدانی، رشد استخوان و ساختار و استحکام پوسته تخم مرغ و همچنین به حداکثر رساندن جوجه درآوری و به حداقل رساندن میزان مرگ جنین مورد نیاز است، در حالی که برای تنظیم رسوب چربی بدن و بهبود کیفیت گوشت نیز مفید است.
ید
مواد معدنی کمیاب مانند ید، منگنز، مس، سلنیوم و روی اساساً به مقدار کمی برای اردکها برای تولید طبیعی و همچنین عملکردهای فیزیولوژیکی مورد نیاز هستند. اهمیت ید به عنوان عنصری منحصر به هورمونهای تیروئیدی، ترییدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) در نظر گرفته شده است. ید یک ماده مغذی مهم برای متابولیسم با اثرات قابل توجهی بر غده تیروئید می باشد. کمبود ید، عملکرد طبیعی تیروئید را مختل میکند و میتواند منجر به هیپرپلازی تیروئید شود که به عنوان دیسپلازی تیروئید نیز شناخته میشود. تیروئید یک غدۀ ضروری برای تشکیل و گسترش استخوانها است. سلنیوم و ید دو عنصر کمیاب ضروری هستند که با تنظیم چندین عملکرد بیولوژیکی، مانند آنتیاکسیدانهای درونزا، تکثیر سلولی، متابولیسم پروتئین، ترشحات تیروئید و رشد اندامهای تولید مثلی، نقشهای مهمی در عملکرد و وضعیت سلامت حیوانات ایفا میکنند. هم سلنیوم و هم ید برای تنظیم رشد و معدنی شدن استخوان در اردکهای گوشتی و همچنین عملکرد تولید مثلی و میزان تخمگذاری در اردکهای تخمگذار و مادر اردک ضروری هستند. به همین ترتیب، ید به دلیل وجود نمک یا پیش مخلوطهای معدنی در رژیم غذایی، مانند یدات سدیم، یدات کلسیم و یدات پتاسیم، با ایجاد کمکاری تیروئید و خودایمنی تیروئید در طیور تخمگذار مرتبط است. این عنصر در بیوسنتز هورمونهای IGF-1 (فاکتور رشد شبه انسولین-1)، T3 (تری یدوتیرونین) و T4 (تیروکسین) برای تنظیم میزان متابولیسم پایه (BMR)، تنظیم حرارت، عملکرد عضلانی و متابولیسم واسطهای نقش دارد. یک مطالعه آنتیاکسیدانی نشان داد که یدید پتاسیم در جیره غذایی ممکن است بیان mRNA گلوتاتیون پراکسیداز 3 (GPx3) و گلوتاتیون پراکسیداز 4 (GPx4) را از طریق تعدیل تولید H2O2 برای سنتز هورمون تیروئید، به جای اعمال اثر محافظتی در برابر آسیب اکسیداتیو سلولی، افزایش دهد. ید، بیش از هر چیز، مسئول عملکرد صحیح غده تیروئید و هورمونهای ترشحشده توسط آن است که به نوبه خود، مسیر صحیح بسیاری از فرآیندهای متابولیکی را تعیین میکنند.
مس
مس یک ماده معدنی ضروری در تغذیه طیور است که به عنوان کوفاکتور برای بسیاری از آنزیمها، به عنوان مثال، سیتوکروم اکسیداز، لیزیل اکسیداز، تیروزیناز، هیدروکسی فنیل پیروات هیدرولاز و CuZnSOD عمل میکند. مس (Cu) یک تقویتکننده رشد و ضد میکروب است و پرندگانی که با رژیمهای غذایی فاقد مس تغذیه میشوند، ممکن است از هیپرتریگلیسریدمی، هیپرکلسترولمی، کمخونی، بیرنگی پر، استخوانهای غیرطبیعی و رشد ضعیف رنج ببرند. افزایش سطح مس در رژیم غذایی پرندگان تخمگذار میتواند عملکرد آنها (تولید تخممرغ و وزن تخممرغ) و کیفیت تخممرغ (درصد کمتر تخممرغهای غیرطبیعی، یعنی تخممرغهای نرم و شکسته) را بهبود بخشد، همچنین کلسترول تام، تریگلیسیرید و کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم را کاهش داده و سطح کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا را در خون افزایش دهد. علاوه بر این، افزودن مس به رژیم غذایی جوجههای گوشتی میتواند عملکرد تولیدی، عملکرد گوشت سینه، کیفیت گوشت (آبدار بودن)، ایمنی و فراوانی میکروفلور مفید روده (لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم) را بهبود بخشد، و همچنین میزان مرگ و میر و فراوانی میکروفلور مضر روده (کلیفرمها و اشریشیا کلی) را کاهش دهد.
روی
روی یک ماده معدنی ضروری از نظر تغذیهای است که برای عملکردهای کاتالیزوری، ساختاری و نظارتی در حیوانات مورد نیاز است. روی (Zn) یک ماده معدنی منحصر به فرد است که در بسیاری از آنزیمها، مانند سوپراکسید دیسموتاز روی-مس (مرتبط با سیستم دفاعی آنتیاکسیدانی)، انیدراز کربنیک (مرتبط با تأمین یونهای کربنات در طول تشکیل پوسته تخممرغ) و فسفاتاز قلیایی (مرتبط با ساختار استخوان و کلسیفیکاسیون) و همچنین در تنظیم لیپیدها، متابولیسم پروتئین و هورمونهای جنسی فعال است. از این رو، رژیمهای غذایی با سطوح ناکافی روی میتوانند تولید تخممرغ، باروری، قابلیت جوجه درآوری، رشد جنین، عملکرد جوجههای تازه از تخم درآمده، رشد پر، رشد و تکثیر اندامهای ایمنی را مهار کنند و منجر به افزایش بروز مشکلات پا، آسیب اکسیداتیو و میزان مرگ و میر در طیور گردد. از سوی دیگر، گنجاندن روی در رژیم غذایی، کیفیت پوسته تخممرغ را با افزایش ترشح کربنیک انیدراز در اواخر دوره تخمگذاری در مرغها، همچنین پاسخ ایمنی (هومورال و سلولی)، مقاومت در برابر بیماری، ساختار استخوان با افزایش تجمع کلسیم و فسفر (که در استحکام استخوان منعکس میشود)، سرعت رشد، عملکرد لاشه، عملکرد گوشت سینه با افزایش سنتز پروتئین و سرکوب تخریب پروتئین، کیفیت گوشت (رنگ، ظرفیت نگهداری آب، لطافت و طعم) در مرغهای گوشتی، عملکرد تخممرغ، وزن تخممرغ، باروری، قابلیت جوجه درآوری، تعداد طبیعی جوجههای هچشده و ظرفیت آنتیاکسیدانی را در مرغهای مادر گوشتی افزایش میدهد. علاوه بر این، روی به عنوان یک کوفاکتور ضروری برای thymulin میتواند سیستم ایمنی و مقاومت در برابر بیماریهای عفونی را در طیور تقویت دهد. کمبود روی میتواند رشد و توسعه ارگانهای ایمنی را مهار کرده و منجر به کاهش عملکرد سیستم ایمنی گردد که به آپوپتوز سلولهای ایمنی از طریق مسیر Fas/Fas-L نسبت داده شده است.
سلنیوم
سلنیوم به عنوان بخش جداییناپذیر سلنوپروتئینها در تنظیم فرآیندهای فیزیولوژیکی مختلف بدن نقش دارد. کمبود سلنیوم به غشاهای فیبروبلاست آسیب میرساند و سنتز کلاژن را کاهش میدهد و منجر به myodegeneration در اردکها میشود. سلنیوم (Se) جزئی از آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز است و برای تولید type 1 iodothyronine deiodinase مورد نیاز است که در غده تیروئید برای سنتز هورمون فعال triiodothyronine (T3) مورد نیاز است. رژیمهای غذایی فاقد سلنیوم با مهار رشد اندامهای ایمنی (طحال، تیموس و بورس) ، القای آسیب اکسیداتیو در کبد، کلیه و پانکراس (در نتیجه تأثیر بر عملکردهای حیاتی آنها) و همچنین کاهش تولید تخم مرغ، وزن تخم مرغ، قابلیت جوجه درآوری، افزایش وزن بدن و رشد پرها مرتبط هستند. در مقابل، رژیمهای غذایی حاوی سطوح کافی سلنیوم، عملکرد تخممرغ، وزن تخممرغ، ظرفیت آنتیاکسیدانی، کیفیت گوشت (آبدار بودن)، رشد پر، دفاع سیستم ایمنی، کیفیت اسپرم (افزایش تحرک و تعداد اسپرمهای زنده و در مقابل کاهش تعداد اسپرمهای مرده و غیرطبیعی)، باروری و قابلیت جوجه درآوری را بهبود میبخشند.
کلسیم
کلسیم (Ca) به شکل کربنات کلسیم 96٪ پوسته تخم مرغ را تشکیل میدهد و تقریباً 60 تا 70 درصد وزن استخوان، کلسیم و فسفر به شکل هیدروکسی آپاتیت است. بنابراین، تأمین مقادیر ناکافی کلسیم، فسفر و ویتامین D و همچنین نادیده گرفتن نسبتهای بهینه آنها در جیرههای طیور منجر به مشکلات بهرهوری و ضررهای اقتصادی خواهد شد. به عنوان مثال، کمبود کلسیم در اردکهای تخمگذار، میزان تولید تخم مرغ، وزن تخم مرغ، ضخامت پوسته تخم مرغ، استحکام پوسته تخم مرغ و رسوب کلسیم در پوسته تخم مرغ را در نتیجه کاهش سطح کلسیم در پلاسما و غده پوستهساز کاهش میدهد و همچنین بیان ژنهای مربوط به انتقال کلسیم و biomineralization پوسته تخم مرغ را کاهش میدهد. در اردکهای سفید Pekin و Mule، کمبود کلسیم میتواند منجر به نرمی استخوان، سرعت رشد پایین، مصرف کم خوراک و میزان مرگ و میر بالا شود.
منابع:
قربانی, شعله , الیاسی زرینقبایی, قربان , تقی پور, حسین و مرسلی, سیدمهدی . (1402). مطالعه صفات تولیدی، تولیدمثلی و کیفیت تخم در مرغ مرندی. پژوهش های علوم دامی (دانش کشاورزی), 33(4), 97-110. doi: 10.22034/as.2023.54126.1684
مهدوی, رضا , پیرای, علی حسین و صدقی, محمد . (1402). تاثیر مکمل تجاری مولتیاکت-ال بر عملکرد، کیفیت تخم مرغ، تیتر آنتی بادی علیه نیوکاسل، سطح آنتیاکسیدانی سرم خون و موروفولوژی روده در مرغ های تخمگذار تحت تنش گرمایی در انتهای دوره تولید. پژوهش های علوم دامی (دانش کشاورزی), 33(4), 111-124. doi: 10.22034/as.2022.48952.1636
National Research Council, & Subcommittee on Poultry Nutrition. (1994). Nutrient requirements of poultry: 1994. National Academies Press.
Adeola, O. (2006). Review of research in duck nutrient utilization. International Journal of Poultry Science, 5(3), 201-218.
Ali, W. A. H., Ali, K. A., Hekal, A. M., Easa, F. M., EL-AIK, M. A. A., & Ali, R. A. (2017). Effect of dietary iodine supplementation on productive performance of Pekin and Domyati ducks during growth period. Journal of Animal and Poultry Production, 8(9), 381-389.
Fouad, A. M., Ruan, D., Wang, S., Chen, W., Xia, W., & Zheng, C. (2018). Nutritional requirements of meat-type and egg-type ducks: what do we know?. Journal of Animal Science and Biotechnology, 9(1), 1.
Singh, M., Mollier, R. T., Paton, R. N., Pongener, N., Yadav, R., Singh, V., … & Mishra, V. K. (2022). Backyard poultry farming with improved germplasm: Sustainable food production and nutritional security in fragile ecosystem. Frontiers in Sustainable Food Systems, 6, 962268.
Wang, H., Gao, W., Huang, L., Shen, J. J., Liu, Y., Mo, C. H., … & Zhu, Y. W. (2020). Mineral requirements in ducks: an update. Poultry Science, 99(12), 6764-6773.
Applegate, T. J., & Fowler, J. (2021). Backyard poultry nutrition. Backyard Poultry Medicine and Surgery: A Guide for Veterinary Practitioners, 117-130.
Sarker, M. T., Shang, X., Chen, W., Xu, R., Wang, S., Xia, W., … & Elokil, A. (2025). Nutritional Impacts of Dietary Selenium, Iodine and their Interaction on Egg Performance, and Antioxidant Profile in Laying Longyuan Duck Breeders. Biological Trace Element Research, 203(4), 2257-2270.
Justin C. Fowler (2022), Nutrition for the Backyard Flock. extension.uga.edu
